Opublikowane przez
Z okazji wyjątkowego wydarzenia – trzech koncertów Requiem Giuseppe Verdiego pod batutą Georgiosa Balatsinosa w Operze Wrocławskiej pragniemy przypomnieć realizację, jaką do tego utworu włoskiego kompozytora po raz pierwszy zaprezentowano widzom w Międzynarodowy Dzień Muzyki 1 października 1997 r. w katedrze św. Marii Magdaleny.
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997; na zdjęciu: Katedra św. Marii Magdaleny, wnętrze wraz z elementami scenografii; fot. Juliusz Multarzyński
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu na górze: Archanioł św. Michał – Elżbieta Kaczmarzyk-Janczak, poniżej od lewej: Pycha – Elżbieta Lejman, Obżarstwo – Janusz Zawadzki, Nieczystość – Maria Kowalska, Zazdrość – Bożena Klimczak, Gniew – Jakub Spociński, Lenistwo – Jarosław Józefczyk; fot. Marek Grotowski
Już od samego początku, ta napisana przez włoskiego kompozytora, msza żałobna prezentowana była w różnorodnych formach scenicznych m.in. jako klasyczna opera, balet, czy pantomima. Realizatorzy Opery Wrocławskiej postanowili jednak sięgnąć w swych inscenizacyjnych poszukiwaniach aż do tradycji religijnych misteriów i średniowiecznych widowisk wystawianych w świątyniach.
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu od lewej: Ojciec – Radosław Żukowski, Matka – Dorota Dutkowska, Chrystus – Jacek Ryś, Żona – Aleksandra Lemiszka; fot. Marek Grotowski
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Opera Wrocławska; na zdjęciu od lewej: Matka – Agnieszka Rehlis, Maria – Ewa Czermak, Chrystus – Jacek Ryś; fot. Marek Grotowski
Spektakl poprzedził happening – procesja śmierci, w której, przy akompaniamencie hałaśliwych kołatek, kroczyli rycerze, pątnicy, trędowaci i aniołowie. Przykuwający wzrok korowód przeszedł wokół Rynku aż do przykościelnego jarmarku, na którym oferowano na sprzedaż personifikacje siedmiu grzechów głównych.
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu: scena zbiorowa ze spektaklu; fot. Marek Grotowski
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu: scena zbiorowa ze spektaklu, w głębi: Każdy – Andrzej Witlewski; fot. Marek Grotowski
Reżyser – Rober Skolmowski tak mówił o swoim pomyśle realizacyjnym: „Z utworu Verdiego chcieliśmy zrobić spektakl o Everymanie, o Każdym. (…) Do inscenizacji wykorzystaliśmy całą wiedzę o średniowiecznych misteriach, o teatrze wczesnorenesansowym, korzystaliśmy z bogactwa opery. Sztuka ma pomagać ludziom żyć. Tu nie ma skomplikowanej filozofii, propagandy. Pomagamy zrozumieć ten świat”[1].
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Opera Wrocławska; na zdjęciu od lewej: Maria – Ewa Czermak, Szatan – Dariusz Raczycki; fot. Marek Grotowski
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu w środku od lewej: Maria – Ewa Czermak, Chrystus – Jacek Ryś; fot. Marek Grotowski
Przedstawienie wykorzystywało całą przestrzeń gotyckiej katedry. W jej wnętrzu niczym w kalejdoskopie, przed oczami widzów, ukazywały się nowe obrazy, jakby wyjęte wprost z dzieł Hieronima Boscha. Po nawach bocznych pływały łodzie z artystami, a po kościelnych posadzkach bezszelestnie przesuwały się bestie jeżdżące na… rolkach. W przedstawieniu można było zobaczyć zastępy aniołów, wraz z Archaniołem Michałem na czele, Łotra, Szatana, wcielenia grzechów, cnót i Śmierci, oraz Chrystusa. W spektaklu nie brakowało ruchu, kolorów i świateł. Bogactwo wizualne uzupełniały stroje zaprojektowane przez Małgorzatę Słoniowską.
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Opera Wrocławska; na zdjęciu od lewej: Każdy – Jerzy Szlachcic, Archanioł św. Michał – Barbara Krahel; fot. Marek Grotowski
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu od lewej: Każdy – Andrzej Witlewski, Pycha – Elżbieta Lejman; w głębi: Maria – Ewa Czermak; fot. Marek Grotowski
W recenzjach doceniono także walory muzyczne spektaklu rozgrywanego w trudnym akustycznie wnętrzu. O wykonawcach Lesław Czapliński pisał: „Z grona wykonawców na słowa szczególnego uznania zasłużyli Ewa Czermak (Maria) za niezwykle subtelnie wydobywane prowadzenie głosu, Elżbieta Kaczmarzyk-Janczak (Archanioł Michał) za siłę wyrazu z jaką zaśpiewała swój epizod, wreszcie Wiktor Gorelikow (Śmierć) za walory brzmieniowe i umiejętne posługiwanie się swym nośnym basem. Dużym atutem omawianego wykonania Requiem był chór, chyba najlepszy dziś tego rodzaju zespół operowy w kraju”[2]. Kierownikiem muzycznym niezwykłego widowiska była Ewa Michnik, zaś za przygotowanie artystów chóru odpowiadała Małgorzata Orawska.
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu na pierwszym planie od lewej: Pycha – Elżbieta Lejman, Każdy – Andrzej Witlewski; na drugim planie od lewej: Maria – Ewa Czermak, Matka – Dorota Dutkowska; po prawej: Żona – Aleksandra Lemiszka; fot. Marek Grotowski
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Opera Wrocławska; na zdjęciu od lewej: Matka – Dorota Dutkowska, Maria – Ewa Czermak, Chrystus – Jacek Ryś; fot. Marek Grotowski
Verdi swoje dzieło skomponował w 1874 r. w hołdzie swojemu przyjacielowi Alessandro Massoniemu, a wrocławskie Requiem zostało zrealizowane dla ofiar powodzi – wykonawcy zrezygnowali wówczas ze swoich honorariów, a cały dochód ze sprzedanych biletów przeznaczono na pomoc dla ludzi poszkodowanych przez kataklizm.
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu: Szatan – Dariusz Raczycki; fot. Marek Grotowski
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu w środku od lewej: Maria – Ewa Czermak, Chrystus – Jacek Ryś; fot. Marek Grotowski
Sceniczna wersja żałobnej mszy Verdiego szybko trafiła do repertuaru Opery Wrocławskiej. W rok po premierze spektakl zaprezentowano w ramach Festiwalu Wratislavia Cantnans – 8 września 1998 r. O widowisku w artykule po przedstawieniu wypowiadała się ówczesna dyrektorka Opery Wrocławskiej Ewa Michnik: „Jestem biskupowi wdzięczna za odwagę, w innym kościele by to nie przeszło. (…) To szalone i bardzo kontrowersyjne przedsięwzięcie, ale chciałam właśnie czegoś takiego, żeby ludzie o tym mówili. Bo ten spektakl nie jest dla wyrafinowanych koneserów, którzy i tak by przyszli na koncert. Chodziło mi o to, żeby przyciągnąć tych, co nie chodzą do opery. I to zdaje egzamin: grywamy Requiem od roku i przychodzą komplety…”[3]. Walentyna Węgrzyn w swoim tekście poświęconemu Requiem pisała: „Obecna prezentacja w ramach festiwalu Wratislavia Cantans jest dobrą okazją do pokazania szerokiej publiczności pomysłu Roberta Skolmowskiego, który taką koncepcję wybrał i zrealizował. (…) Generalnie podobały się głosy wykonawców partii solowych: Aleksandry Lemiszki, Radosława Żukowskiego, Agnieszki Rehlis, oraz Andrzeja Kalinina. Pewne nierówności i odchylenia intonacyjne w warunkach scenicznego przedstawienia tego trudnego dzieła były nieuniknione”[4].
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu: Każdy – Andrzej Witlewski; fot. Marek Grotowski
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu: Matka – Dorota Dutkowska, Chrystus – Jacek Ryś; fot. Juliusz Multarzyński
Warto wspomnieć , że 9 kwietnia 2005 r. Requiem Giuseppe Verdiego zaprezentowano w wersji koncertowej w hołdzie dla Ojca Świętego Jana Pawła II na scenie Opery Wrocławskiej. Tego wieczoru przed wrocławską publicznością zaśpiewali: Aleksandra Lemiszka, Agnieszka Rehlis, Ewa Czermak, Andrzej Kalinin, Radosław Żukowski, Elżbieta Kaczmarzyk-Janczak i Wiktor Gorelikow. W roku następnym – 8 kwietnia 2006 r. – msza żałobna włoskiego kompozytora powróciła ponownie w formie wykonania koncertowego jako muzyczne votum dla zmarłego papieża. W tym wydarzeniu, które odbywało się w Dużym Studiu Polskiego Radia we Wrocławiu wzięli udział Wioletta Chodowicz, Dorota Dutkowska, Oleh Lykhach, oraz Zbigniew Kryczka wraz z Orkiestrą pod batutą Tomasza Szredera i Chórem Opery Wrocławskiej.
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu: scena zbiorowa ze spektaklu; fot. Marek Grotowski
Requiem – Giuseppe Verdi, premiera: 1.10.1997, Katedra św. Marii Magdaleny; na zdjęciu od lewej: Ojciec – Radosław Żukowski, Maria – Ewa Czermak, Matka – Dorota Dutkowska, Chrystus – Jacek Ryś; fot. Marek Grotowski
[1] Jacek Antczak, Requiem na koniec wieku, „Słowo Polskie”, 3.10.1997.
[2] Lesław Czapliński, Ludus de Mortibus, „Sycyna” 21.12.1997.
[3] Dorota Szwarcman, Requiem dla ludzi, „Gazeta Wyborcza – Warszawa”, 10.09.1998.
[4] Walentyna Węgrzyn, Requiem pełne niespodzianek, „Słowo Polskie”, 10.09.1998.