Opublikowane przez
Bogate w wydarzenia artystyczne życie operowe Wrocławia i regionu może poszczycić się już około trzystuletnią tradycją. W stolicy Śląska oraz wielu innych ośrodkach intensywnie rozwijano przez ten czas działalność w zakresie wystawiania sztuk muzycznych. Przybierała ona na przestrzeni wieków różne formy: prywatnych teatrów arystokratycznych, scen miejskich czy stowarzyszeń teatralnych. Zanim jednak skierujemy się w stronę konkretnych tematów, opowiedzmy o tym skąd czerpiemy naszą wiedzę o działalności operowej w regionie. Przypomnijmy autorów i ich prace, które na stałe weszły do kanonu wiedzy o wrocławskim teatrze – zarówno tych działających w dawnym Breslau, jak i autorów piszących o kwestiach operowych już w powojennym Wrocławiu.
Jednym z pierwszych wrocławskich historyków, któremu zawdzięczamy wiele informacji o działalności opery w dawnym Wrocławiu był Carl Julius Adolph Hoffmann, kompozytor, dyrygent i pedagog, wykształcony na Uniwersytecie Wrocławskim, działający później zawodowo m.in. w Opolu. W 1830 roku opublikował swój pionierski, jak na tamte czasy, leksykon muzyków śląskich. Wśród setek biogramów znajdziemy w nim liczne informacje o postaciach związanych z naszym teatrem. Po nim w XIX wieku pojawiły się jeszcze kolejne, regionalne publikacje o charakterze leksykograficznym. Ważną postacią dla historii tutejszej opery był także Richard Conrad Kiessling, jeden z dyrektorów teatru. Przez wiele lat skrupulatnie gromadził szczegółowe informacje o wszelkich wydarzeniach muzycznych i teatralnych w mieście, zapisując je na specjalnych fiszkach. Wiemy, że pozostawił około 20 000 takich zapisków, niestety ich los obecnie nie jest nam znany. Możliwe, że spłonęły wraz z archiwum teatru podczas jednego z pożarów opery. Zebrane notatki wykorzystał na szczęście do sporządzenia dwóch, obszernych rękopisów, zawierających zapiski teatralne i koncertowe (Chronologie des Breslauer Theaters za lata 1768-1862 oraz Nachrichten über Konzerte in Breslau, obejmujący lata 1722-1836)[1].
Pod koniec XIX w. pojawiła się pierwsza monografia poświęcona historii teatru we Wrocławiu. Jej autor Maximilian Schlesinger opracował ją w formie kalendarium, rozpoczynając od najwcześniejszych przejawów wystawiania dzieł scenicznych w mieście, czyli od ok. I poł. XVI wieku (Geschichte des Breslauer Theaters, t. I 1522-1841, Berlin 1898). Przy pisaniu korzystał z dokumentów przechowywanych wówczas we wrocławskim archiwum, bibliotece uniwersyteckiej, bibliotece miejskiej oraz nieistniejącej dziś bibliotece Teatru Miejskiego we Wrocławiu. Książka Schlesingera kończy się wraz z istotną cezurą w życiu teatralnym miasta, jaką było zamknięcie dawnego teatru zwanego Kalte Asche i otwarcie nowego gmachu przy ulicy Świdnickiej, którym możemy cieszyć się do dziś. Ów rok 1841 otwiera zarazem drugą część tej niezwykle cennej monografii. Przedwczesna śmierć autora spowodowała konieczność dokończenia jego pracy, czego podjął się Ludwig Sittenfeld (Geschichte des Breslauer Theaters von 1841 bis 1900, Breslau 1909). Ostatnią ważną przedwojenną monografią jest praca Ernsta Scheyera, napisana z okazji 200-lecia działalności publicznego teatru w mieście (200. Jahre Breslauer Stadtheater, Breslau 1932). W tej pracy znajdziemy nie tylko syntetyczne ujęcie najważniejszych wydarzeń i charakterystykę specyfiki działalności teatru, ale także ciekawą ikonografię – np. rysunek wnętrza najstarszego wrocławskiego teatru (Ballhausu) z 1745 r. czy fotografie ze spektakli operowych z lat 20-tych XX wieku.
Po 1945 r. piśmiennictwo poświęcone działalności opery we Wrocławiu zaczęło funkcjonować dwutorowo. Z jednej strony badania prowadzili autorzy niemieccy, czego wynikiem są przede wszystkim dwie istotne publikacje: Karla Webera o historii życia teatralnego na Śląsku do 1914 r. (Geschichte des Theaterwesens in Schlesien, Dortmund 1980) oraz Bernda Vogelsanga na temat budynków teatralnych w regionie (Theaterbau in Schlesien, Dortmund 1984). Wiele informacji o przedwojennym życiu operowym zawiera także Schlesisches Musiklexikon pod redakcją Lothara Hoffmanna-Erbrechta z 2001 roku. Praca ta, choć wydana u progu XXI wieku, zupełnie pomija jednak powojenną, polską działalność opery we Wrocławiu oraz generalnie polskie życie muzyczne w regionie po 1945 roku.
Wiele uwagi poświęcili zagadnieniom opery we Wrocławiu polscy autorzy. Nie sposób ich dzisiaj wszystkich w tym swoistym historycznym résumé wymienić. Zwróćmy na razie uwagę na najważniejsze prace. Polskie akcenty w działalności operowej przedwojennego Wrocławia wnikliwie opisała profesor Maria Zduniak, badaczka, której zawdzięczamy większość naszej wiedzy o historii kultury muzycznej miasta, w tym obecności w nim największych znakomitości świata muzycznego. Wyniki jej gruntownych badań odnajdziemy m.in. w monografii Muzyka i muzycy polscy w dziewiętnastowiecznym Wrocławiu (Wrocław i in. 1984) oraz wielu artykułach naukowych, publikowanych w Polsce i za granicą. Jeden z nich, poświęcony działalności Webera na Śląsku będą mogli Państwo przeczytać w książce programowej z okazji zbliżającej się premiery opery Wolny strzelec w naszym teatrze. Samej Operze Wrocławskiej i jej powojennej działalności poświęcono również wiele publikacji. Zatrzymajmy się dzisiaj przy pracach powstałych pod auspicjami tej instytucji. Naszą główną przewodniczką będzie tu znawczyni wszelkich szczegółów z ponad 50 sezonów artystycznych opery, niestrudzona badaczka Krystyna Dachtera, związana z tą sceną zawodowo i prywatnie jako córka znakomitego śpiewaka – tenora Adama Dachtery. Jej wieloletniej pracy zawdzięczamy tom Opera Wrocławska 1945-1995 przygotowany na półwiecze polskiej opery we Wrocławiu, uzupełniony suplementem za lata 1995-2001. W pracach znajdziemy detaliczne omówienie wszystkich sezonów, ze wskazaniem na spektakle premierowe, ich obsady i realizatorów oraz, co niezwykle cenne, z bibliografią publikacji (w tym recenzji prasowych) dotyczących danych pozycji z repertuaru. W 2016 roku, jako podsumowanie 70 lat działalności polskiej sceny we Wrocławiu ukazała się publikacja pod redakcją Artura Bieleckiego, zawierająca sylwetki artystów, kalendarium premier i bogatą ikonografię.
Historii i bieżącej działalności Opery Wrocławskiej swoje prace, przyczynki, artykuły i recenzje poświęciło jeszcze wielu autorów, z których pracy nieraz będziemy czerpać. Znaleźli się wśród nich m.in. Ewa Kofin, Ryszard Bukowski, Kazimierz Kościukiewicz, Joanna Subel, Andrzej Wolański czy ostatnio Sławomir Wieczorek i Justyna Rudnicka oraz wielu innych. Zachęcamy do lektury ich prac oraz do naszego następnego wpisu – opowiemy w nim o miejscu opery w dawnej prasie wrocławskiej.
[1] Rękopisy przechowywane są w zbiorach Biblioteki Uniwersyteckiej we Wrocławiu pod sygnaturami R 2905 i R 2907; drugi z nich dostępny jest w wersji cyfrowej:
Ostatnio dzieła te zostały szczegółowo zbadane, przetranskrybowane i oczekują na edycję pod redakcją dr. Mariusza Urbana z Instytutu Muzykologii Uniwersytetu Adama Mickiewicza w Poznaniu.