Opery Giacomo Pucciniego w Operze Wrocławskiej po 1945 r.

99 lat temu 29 listopada zmarł jeden z najważniejszych twórców muzyki operowej Giacomo Puccini. Z tej okazji w naszym cyklu historycznym przegląd oper tego wyjątkowego kompozytora, które gościły na deskach naszego teatru od 1945 r.

OPERY PUCCINIEGO NAJDŁUŻEJ GRANYMI SPEKTAKLAMI OPERY WROCŁAWSKIEJ

Opery Giacomo Pucciniego cieszą się niesłabnącą popularnością na całym świecie, ale również wśród naszych widzów. Warto podkreślić, że aż trzy realizacje sceniczne utworów tego włoskiego twórcy były produkcjami, które najdłużej gościły na afiszu w powojennej historii teatru operowego przy Świdnickiej.

Giacomo Puccini – Madame Butterfly Premiera: 3.10.1952; na zdjęciu: Suzuki – Halina Szczegłowska, Pinkerton – Adam Dachtera, Butterfly – Weronika Pelczar, Goro – Stefan Szurko, Sharpless –Stefan Budny fot. F. Myszkowski

Spektakl Madame Butterfly w reżyserii Adolfa Popławskiego swoją premierę miał 3 października 1952 r. i był grany aż przez 38 lat (ostatnie przedstawienie zagrano 22 czerwca 1990 r.). Łącznie tę odsłonę historii Cio-Cio-San widzowie obejrzeli aż 438 razy! Receptą na długotrwały sukces spektaklu i niesłabnące zainteresowanie widzów tkwiło głównie w bardzo tradycyjnej inscenizacji i zawsze doskonale obsadzonym postaciom, w które wcielali się cenieni wykonawcy. Jako Cio-Cio-San występowały m.in. Weronika Pelczar, Agata Młynarska, Maria Łukasik, Maria Zygmaniak, Krystyna Czaplarska, Halina Słoniowska, Krystyna Kujawińska, czy Elżbieta Hoffmann. Niewiernego Pinkertona grali Adam Duliński, Henryk Kłosiński, Janusz Zipser, Józef Przestrzelski i Robert Wroniecki. 

Giacomo Puccini – Cyganeria Premiera 22.11.1996; na zdjęciu na pierwszym planie od lewej: Marcel – Rafała Songan, Musetta – Ewa Czermak, Mimi – Aleksandra Lemiszka; na drugim planie od lewej: Colin – Radosław Żukowski, Schaunard – Zbigniew Kryczka, artysta chóru, Rudolf – Igor Łosiejew oraz artyści Chóru Opery Wrocławskiej; fot. Marek Grotowski

Drugie miejsce pod względem czasu obecności w repertuarze Opery Wrocławskiej zajmuje spektakl, który gości na naszej scenie już od 27 lat i jest to Cyganeria. Zespół Opery Wrocławskiej wystawił tą realizację Giacomo Pucciniego do końca sezonu artystycznego 2022/23 aż 174 razy! Premiera przedstawienia odbyła się 22 listopada 1996 r., jeszcze przed generalnym remontem gmachu przy ulicy Świdnickiej. Podczas okresu związanego z modernizacją budynku pozbawiony siedziby zespół grał ten tytuł w Wytwórni Filmów Fabularnych i Muzeum Architektury, a w wersji koncertowej w Sali Filharmonii Wrocławskiej i Studiu Polskiego Radia. Reżyserem przedstawienia jest Waldemar Zawodziński, a kostiumy opracowała Maria Balcerek. Wielokrotnie spektakl ten był prezentowany za granicą. Widzowie w Niemczech, Holandii, Belgii, Wielkiej Brytanii, Francji, oraz na Cyprze i Festiwalu w Wiltz w Luksemburgu mieli okazję oglądać wrocławskie ujęcia życia paryskiej bohemy aż 55 razy!

Giacomo Puccini – Tosca Premiera: 25.11.1961; na zdjęciu: Scarpia – Eugeniusz Stawierski, Tosca – Halina Słoniowska; fot. Zdzisław Mozer

Trzecie miejsce na podium należy do Toski. Premiera tej inscenizacji odbyła się 25 listopada 1961 r. a po raz ostatni widzowie mogli obejrzeć spektakl w tej odsłonie 21 stycznia 1983 r. Przedstawienie gościło na afiszu aż przez 22 lata! Łącznie odbyło się nawet więcej spektakli niż opisywanej wcześniej Cyganerii bo historia rzymskiej śpiewaczki została zaprezentowana publiczności aż 192 razy. Reżyserką inscenizacji była Lia Rotbaum. Ówczesna dyrekcja zaangażowała ją, gdyż wierzyła, że zaprezentuje widzom nowatorską Toskę inną od sztampowych form prezentacji tego tytułu. Podczas przygotowań realizatorka skupiła się bardzo mocno na muzyce i to jej podporządkowała całą akcję sceniczną. W swojej interpretacji starała się urealnić sytuacje oraz nadała nowe nazwy poszczególnym częścią opery. Kolejne akty przestały być ściśle związane z punktami na mapie Rzymu, a stały się opisem wydarzeń w poszczególnych odsłonach. Taka konsekwencja w prowadzeniu spektaklu dodała klarowności fabule i była jedną z przyczyn popularności tego tytułu wśród widzów. Podczas przedstawień premierowych rolę tytułową wykonywały Zofia Konrad i Halina Słoniowska.     

PUCCINI W PLENERZE, CZYLI SPACER Z TOSKĄ I TURANDOT NA STADIONIE

Koncentrując się na twórczości Pucciniego nie możemy zapomnieć oczywiście o widowiskach przygotowywanych w czasie dyrekcji Ewy Michnik.

Giacomo Puccini – Tosca Premiera: 21,22,23,24.06.1998; na zdjęciu w środku: Cavaradossi – Wasilij Paladijczuk; fot. Marek Grotowski

Wyjątkowym wydarzeniem we Wrocławiu była tzw. Tosca chodzona. 21, 22, 23 i 24 czerwca 1998 r. widzowie wraz z kolejnymi aktami sztuki odwiedzali kolejne interesujące architektonicznie miejsca miasta, które stanowiły idealne tło do opowiedzenia historii Florii Toski i Mario Cavaradosiego. Pierwszy akt rozgrywał się w Kościele Marii Magdaleny, drugi w Auli Leopoldina, a ostatni na tle kolumnady Wzgórza Partyzantów. Spektakle można było również oglądać w czerwcu 2013 r., a trzy lata później w lipcu 2016 r. jako widowiskowe wydarzenia w ramach Europejskiej Stolicy Kultury 2016. Podczas kolejnych inscenizacji miejsca, w których rozgrywała się akcja nieco się zmieniały. Reżyserem pierwotnej wersji z 1998 r. był Pierre Jean Valentin, adaptacji reżyserskiej późniejszych spektakli dokonał Adam Frontczak.

Giacomo Puccini – Turandot; Premiera18,19,20.06.2010; scena zbiorowa; fot. Marek Grotowski

Wydarzeniem sezonu artystycznego 2009/2010 również był plenerowy spektakl oparty na dziele Pucciniego. Tym razem w formie superwidowiska wrocławianie obejrzeli Turandot. Było to wyjątkowe przedsięwzięcie gdyż po raz pierwszy w Polsce przedstawienie operowe zrealizowano na stadionie sportowym. Na rozległym terenie Stadionu Olimpijskiego wybudowany został imponujących rozmiarów Chiński Wielki Mur stanowiący główny element scenografii, którą podobnie jak reżyserię spektaklu przygotował Michał Znaniecki. Do udziału w widowisku zaangażowano zagraniczne gwiazdy, które po raz pierwszy mogli podziwiać widzowie w Polsce Georginę Lukacs, Luisa Chapę i Davida Righeschiego. Wspierali ich soliści Opery Wrocławskiej m.in. Jolanta Żmurko, Anna Lichorowicz, Radosław Żukowski, Andrzej Kalinin, Rafał Majzner, Jacek Jaskuła, Łukasz Gaj i Aleksander Zuchowicz. Oprócz solistów w realizacji wzięło udział kilkuset artystów chóru, baletu i statystów, a prawie stuosobową orkiestrą kierował kierownik muzyczny Tomasz Szreder. Spektakl powstał w koprodukcji z Teatrem Wielkim im. Stanisława Moniuszki w Poznaniu i przy współpracy z Kieleckim Teatrem Tańca.

PUCCINI MNIEJ ZNANY

Warto też przypomnieć, że w powojennej historii  we Wrocławiu przedstawiano również rzadziej prezentowane spektakle włoskiego mistrza opery.

Giacomo Puccini – Gianni Schicchi Premiera: 8.02.1961; na zdjęciu projekty kostiumów ze spektaklu Jadwiga Przeradzka

8 lutego 1964 r. podczas premierowego wieczoru zagrano spektakl składający się z trzech jednoaktówek. Obok utworów Cud miłości Václava Kálika i Szach-mat Arthura Blissa znalazła się opera Gianni Schicchi Giacomo Pucciniego (w pierwotnym zamierzeniu kompozycja włoskiego mistrza była prezentowana wraz z jego dwoma innymi jednoaktowymi kompozycjami Płaszcz i Suor Angelica i jako tryptyk przedstawienie prapremierowo zostało wykonane w tej formule 14 grudnia 1918 r. w Metropolitan Opera w Nowym Jorku).  Za wrocławską realizację odpowiadały wspomniane już przy okazji Toski z 1961 r. reżyserka Lia Rotbaum i scenografka Jadwiga Przeradzka, jako kierownik muzyczny towarzyszył im Oldřich Pipek. Udało im się wspólnie stworzyć najciekawszą pozycję wrocławskiego tryptyku. W tej zabawnej operze buffo opowiadającej perypetie chciwych krewnych czyhających na spadek doskonale odnaleźli się soliści, którzy bawili widzów humorystycznym aktorstwem tworząc plejadę postaci o wyraźnie zarysowanych charakterach. W roli tytułowej występowali Aleksander Majewski i Piotr Ikowski.

Giacomo Puccini – Manon Lescaut Premiera: 10.12.1966; na zdjęciu: Kawaler des Grieux – Janusz Zipser Manon Lescaut – Danuta Paziukówna; fot. Zdzisław Mozer

Dwa lata później – 10 grudnia 1966 r. odbyła się premiera Manon Lescaut była to pierwsza inscenizacja tego tytułu po 1945 r. w Polsce (do dziś od tamtego czasu wystawiono ją w polskich teatrach operowych zaledwie 5 razy). Reżyserką przedstawienia była (znów wspomniana już) Lia Rotbaum. Recenzje podkreślały jak bardzo harmonijnie współgrały jej założenia inscenizacyjne ze scenografią autorstwa Aleksandra Jędrzejewskiego i muzyką, za której przygotowanie odpowiadał Adam Kopyciński. W role tytułową wcieliły się podczas pierwszych spektakli Danuta Paziukówna i Krystyna Czaplarska. Dzieło Pucciniego prezentuje historię znaną z wcześniej skomponowanego utworu Manon Julesa Masseneta ( w Operze Wrocławskiej opera ta premierę miała 25 czerwca 2022 r.). Libretta do obu kompozycji oparto na powieści Antoine’a Françoisa Prévosta.

MADAME BUTTERFLY, TOSCA I CYGANERIA – O POZOSTAŁYCH REALIZACJACH SŁÓW KILKA

Wróćmy jeszcze do najczęściej prezentowanych utworów Giacomo Pucciniego w Operze Wrocławskiej, czyli Madame Butterfly, Toski i Cyganerii.

Giacomo Puccini – Madame Butterfly, premiera: 3.05.1993; na zdjęciu: Sharpless – Maciej Krzysztyniak, oraz artyści Chóru Opery Wrocławskiej; fot. Marek Grotowski

Pierwszy z wymienionych tytułów był spektaklem inaugurującym drugi sezon działalności polskiej opery we Wrocławiu. Premiera odbyła się 8 sierpnia 1946 r. Było to pierwsze powojenne przedstawienie Giacomo Pucciniego, które zagrano na deskach naszego teatru. Dopiero przy okazji tej realizacji wszystkie próby do spektakli zaczęto przygotowywać w gmachu przy obecnej ulicy Świdnickiej (wcześniej wykonawcy ćwiczyli przed przedstawieniami głównie w Krakowie). Stanisław Drabik – pierwszy dyrektor opery, zdecydował się tak szybko sięgnąć po wymagające dzieło Pucciniego, gdyż na przesłuchaniach pojawiła się Halina Halskiej, którą z miejsca obsadził w roli Cio-Cio-San. Kolejna premiera Madame Butterfly odbyła się dwa lata później 4 maja 1949 r. Spektakl ten nie zagościł jednak na afiszach tak długo jak wspomniana już realizacja z 1952 r. W Kolejnej odsłonie operowa historia z Kraju Kwitnącej Wiśni została pokazana widzom w maju 1993 r. i została przygotowana we współpracy z Międzynarodowym Festiwalem Muzycznym w Brzegu a patronat nad realizacją objął ówczesny Ambasador Japonii w Polsce, w rolę tytułową podczas premiery wcielała się japońska sopranistka Satoko Yano (więcej o spektaklu możecie przeczytać na https://blog.opera.wroclaw.pl/festiwalowa-madame-butterfly-z-udzialem-japonskiej-solistki/). Na kolejną premierę Madame Butterfly wrocławianie musieli poczekać aż do 2015 r.

Giacomo Puccini – Tosca Premiera: 12.11.1949; na zdjęciu: Krystyna Jamroz; fot. Zdzisław Mozer

Giacomo Puccini – Tosca Premiera: 14.06.1985; na zdjęciu na pierwszym planie: Scarpia – Janusz Temnicki; fot. Maria Behrendt

Giacomo Puccini – Tosca Premiera: 20.06.1992; na zdjęciu Tosca – Aleksandra Lemiszka, Scarpia – Zbigniew Kryczka; fot. Marek Grotowski

Drugi z tytułów – Tosca po raz pierwszy zaprezentowano przed publicznością 19 lutego 1947 r. Spektakl ten wyreżyserował Jan Popiel a scenografię zaprojektował duet realizatorów Aleksander Jędrzejewski i Wiesław Lange, za kierownictwo muzyczne odpowiadał Kazimierz Bończa-Tomaszewski. Po zaledwie kilku miesiącach 3 października przygotowano wznowienie już pod kierownictwem muzycznym Kazimierza Wiłkomirskiego. W roli tytułowej występowała Liliana Zamorska, a postać Mario Cavaradossiego kreował doceniony w ówczesnych recenzjach Władysław Szeptycki. Już po dwóch latach premierę miała nowa realizacja ponownie wyreżyserowana przez Jana Popiela, ale już ze zmieniona scenografią Stanisława Janasika, która była tak monumentalna i okazała, że publiczność nagradzała ją brawami przy podnoszeniu kurtyny…  Kolejną inscenizacja była opisana już wcześniej realizacja Lii Rotbaum z 1961 r. Następna wersja operowej historii miłości śpiewaczki i malarza została przygotowana przez reżysera Erwina Nowiaszka i miała premierę 14 czerwca 1985 r., jednak nie została ona doceniona przez krytyków i nie zyskała popularności wśród widzów jak poprzednia odsłona, (choć w recenzjach pozytywnie oceniano wykonawców głównych ról Marię Łukasik i Janusza Zipsera). Po siedmiu latach 20 czerwca 1992 r. publiczność obejrzała premierę przygotowaną przez Antoninę Kawecką, która przez szereg lat sama wcielała się w rolę Florii Toski. Jej przedstawienie było bardzo tradycyjne, ale poruszające i harmonijne z partyturą. Następna realizacja to opisywana wcześniej Tosca chodzona.   

Giacomo Puccini – Cyganeria Premiera: 26.07.1952; na zdjęciu od lewej: Rodolfo – Ludwik Mika, Colline – Roman Wasilewski, Schaunard – Eugeniusz Stawierski, Marcello – Aleksander Majewski; fot. Zdzisław Mozer

Giacomo Puccini – Cyganeria Premiera: 25.05.1974; na zdjęciu: Musetta – Krystyna Tyburowska, Alcindoro – Krzysztof Sitarski; fot. L. Janaszak

Giacomo Puccini – Cyganeria Premiera: 11.04.1980; na zdjęciu na górze: Rodolfo – Robert Woronecki, Mimi – Maria Łukasik, Marcello – Janusz Wolny, na dole: Musetta – Urszula Hołubowska, Alcindoro – Włodzimierz Tyszler; fot. Maria Behrendt

Trio najważniejszych operowych dzieł Giacomo Pucciniego zamyka Cyganeria. Po raz pierwszy wrocławianie obejrzeli ten tytuł dopiero w 1952 r. Przygotowania do tej opery trwały zaledwie 5 tygodni! Za reżyserię spektaklu odpowiadał wzmiankowany już pierwszy dyrektor Opery Wrocławskiej Stanisław Drabik, a za scenografię (doskonale oddającą atmosferę zaułków Paryża jak podkreślano w recenzjach) Stanisław Jarodzki. W ówczesnej prasie doceniono poziom wokalny śpiewaków wcielających się w kwartet młodych przyjaciół: Ludwika Mikę, Aleksandra Majewskiego, Romana Wasilewskiego i Eugeniusza Stawierskiego. Kolejną realizację przygotowano w 1974 r. Reżyserem spektaklu był Bolesław Jankowski, który z powodzeniem na scenie oddał atmosferę beztroskiej paryskiej bohemy. Na premierze melomanów szczególnie zachwyciła para solistów Maria Łukasik i Janusz Zipser wykonująca partie Mimi i Rodolfo. Następna premiera Cyganerii odbyła się 11 kwietnia 1980 r. reżyserem spektaklu był Frank de Quell, którego realizacje operowe oglądali widzowie La Scali, oraz teatrów w Rzymie, Wenecji, Neapolu, Rio de Janeiro i Madrytu. Szczególnie zachwycająca była w tej inscenizacji Agata Młynarska występująca w roli Mimi. Kolejna realizacja to dobrze znana naszej publiczności Cyganeria w reżyserii Waldemara Zawodzińskiego.      

PUCCINI WCIĄŻ NA AFISZU OPERY WROCŁAWSKIEJ

W obecnym repertuarze nie brakuje dzieł włoskiego mistrza weryzmu wśród nich opery Madame Butterfly, której premiera odbyła się 19 grudnia 2015 r. Spektakl przygotowali włoski reżyser Giancarlo del Monaco i scenograf William Orlandi. Rolę tytułową w tej inscenizacji wykonywały m.in. Eliza Kruszczyńska i Anna Lichorowicz oraz znana z występów w Metropolitan Opera łotewska śpiewaczka Kristine Opolais (w Cio-Cio-San wcielała się dwukrotnie 9 i 11 czerwca 2022). Najbliższe spektakle tego tytułu już 22, 23 i 24 marca!

Giacomo Puccini – Madame Butterfly Premiera: 19.12.2015; na zdjęciu: Sharpless – Jacek Jaskuła, Goro – Aleksander Zuchowicz, Cio-Cio-San – Eliza Kruszczyńska, Książę Yamadori – Łukasz Rosiak; fot. Marek Grotowski

Amatorów muzyki Pucciniego zapraszamy także na spektakle Toski. Obecna inscenizacja w reżyserii Michaela Gielety i z monumentalną scenografią Gary’ego McCanna po raz pierwszy została zaprezentowana widzom 27 sierpnia 2021 r. Obsada pełna była zagranicznych gwiazd: Lianna Haroutounian, Giorgi Sturua, Ambrogio Maestri, oraz cenionych rodzimych solistów Ewy Płonki, Ewy Vesin, czy Tadeusza Szlenkiera. Historię wprost z wiecznego miasta znów będzie można zobaczyć 8, 9, 10 i 12 marca!

Giacomo Puccini – Tosca Premiera: 27, 28.08.2021; na zdjęciu scena ze spektaklu, Floria Tosca – Lianna Haroutounian; fot. ENENSTUDIO

Nie zapominajmy również o Cyganerii, która już 13, 14 i 16 stycznia na deskach naszej opery!

Giacomo Puccini – Cyganeria Premiera: 22.11.1996; na zdjęciu: scena ze spektaklu; fot. Marek Grotowski

W trakcie tworzenia tekstu wykorzystano:

Krystyna Dachtera, Opera Wrocławska 1945-1995, Wrocław 1995.

Krystyna Dachtera, Opera Wrocławska 1995-2001, Wrocław 2001.

Elżbieta Szczucka, 60 lat polskiej sceny operowej we Wrocławiu 1945-2005, Wrocław 2005.

Druki ulotne, programy, kroniki sezonów i inne publikacje Opery Wrocławskiej.